W sprawach o odszkodowania za szkody górnicze odsetki zasądzane są na trzy główne sposoby. Oczywiście koncepcji jest więcej, jednak niżej opisane sposoby pojawiają się najczęściej. Każde z rozwiązań ma swoich zwolenników i nie jest tajemnicą, że zależy to wyłącznie od interesu danej strony sporu. W tym aspekcie proces to przeciąganie liny w zakresie zastosowania rozwiązania najkorzystniejszego (dla tego, kto ciągnie w swoją stronę).
Stan opóźnienia
Właściciel nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody.
Jeżeli przedsiębiorca górniczy opóźnia się z wypłatą odszkodowania, pokrzywdzony może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby na skutek opóźnienia nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które przedsiębiorca górniczy odpowiedzialności nie ponosi.
Ustalenie chwili, od której przedsiębiorca górniczy popada w stan opóźnienia, determinuje więc moment, od którego liczymy odsetki.
Wyznaczenie terminu
Sądowe dochodzenie odszkodowania za szkody górnicze jest możliwe po wyczerpaniu postępowania ugodowego. Warunek wyczerpania postępowania ugodowego jest spełniony, jeżeli przedsiębiorca odmówił zawarcia ugody lub jeżeli od skierowania przez poszkodowanego roszczenia wobec przedsiębiorcy upłynęło 30 dni, chyba że poszkodowany, zgłaszając żądanie zawarcia ugody, wyznaczy dłuższy termin.
Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
Dlaczego ma to znaczenie dla odsetek? Wniosek o naprawę szkody na obiektach budowlanych poprzez wypłatę odszkodowania może zostać potraktowany jako wezwanie przedsiębiorcy górniczego do spełnienia świadczenia w postaci wypłaty odszkodowania. Przedsiębiorca górniczy powinien zareagować niezwłocznie, nie później jednak niż w ustawowym terminie 30 dni od dnia zgłoszenia. W innym wypadku postępowanie ugodowe jest wyczerpane, a poszkodowany może składać pozew do sądu.
W kontekście trwania procesu uzyskiwania odszkodowania jest to koncepcja najbardziej korzystna dla poszkodowanych. Zakłada ona, że przedsiębiorca górniczy jako podmiot wyspecjalizowany powinien ustalić rozmiar szkody, a nie robiąc tego popada w opóźnienie.
Uchwała Sądu Najwyższego z 8 listopada 2019 r. III CZP 32/19
Sąd Najwyższy rozważał w tej uchwale: czy dłużnik, który nie spełnia bezterminowego świadczenia pieniężnego mimo wezwania wierzyciela winien zapłacić odsetki ustawowe za opóźnienie przewidziane w art. 481 § 1 k.c. od momentu popadnięcia w opóźnienie w rozumieniu art. 455 k.c. czy od momentu ustalenia przez sąd wysokości odszkodowania (art. 363 § 2 k.c.) względnie od chwili wyrokowania?
Sąd Najwyższy przyjął, że zasądzenie odszkodowania za ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości lub za obniżenie jej wartości, według cen z dnia jego ustalenia nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia.
Tym samym Sąd Najwyższy w ww. uchwale wyraził aprobatę dla stanowiska Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, który zadał Sądowi Najwyższemu pytanie prawne. W treści pytania prawnego Sąd Apelacyjny zajął stanowisko, że dla ustalenia terminu, od którego wierzycielowi (poszkodowanemu) należą się odsetki od należnego odszkodowania, należy przypisać zasadnicze znaczenie wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia. Pogląd ten opiera się na treści art. 481 § 1 w związku z art. 455 k.c. Dłużnik obowiązany do zapłaty odszkodowania pieniężnego popada w opóźnienie, jeżeli nie zapłaci odszkodowania w terminie płatności, przy czym zgodnie z art. 455 k.c. świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. To dłużnik powinien podjąć działania pozwalające mu ustalić zasadność i wysokość żądanego świadczenia. Nie ma żadnych podstaw, aby żądać od wierzyciela – poza wykazaniem, w razie wątpliwości, legitymacji do dochodzenia żądanego świadczenia – wykazywania w wezwaniu wysokości należnego jemu świadczenia i kwestionować wezwanie do zapłaty pozbawione tego elementu, czy wręcz żądać, aby wierzyciel (poszkodowany) przedkładał dłużnikowi odpowiedni operat. Nie świadomość dłużnika, lecz obowiązek jego staranności wynikający z art. 455 k.c. powinien decydować o właściwym (niezwłocznym) terminie spełnienia świadczenia. Odmienny pogląd faworyzuje nierzetelnych dłużników opóźniających spełnienie świadczenia, do którego są zobowiązani.
Wyrokowanie
Przedsiębiorcy górniczy przekonują natomiast, że odsetki powinny być liczone w sposób najkorzystniejszy dla nich, a więc od chwili wyrokowania.
Powołują się przy tym m.in. na wyrok Sądu Najwyższego z 13 września 2012 r. V CSK 379/11, zgodnie z którym chwilą wymagalności roszczenia, którego wysokość zostaje ustalona według cen z chwili orzekania jest dzień wyrokowania. Od chwili ustalenia odszkodowania w konkretnej kwocie można mówić o opóźnieniu się dłużnika z zapłatą odszkodowania określonego według cen z tej chwili i w konsekwencji, dopiero od tej chwili można zasądzić od niego odsetki za opóźnienie.
W praktyce sądy częściej jednak sięgają po koncepcję pierwszą lub po rozwiązanie pośrednie, o którym niżej.
Rozwiązanie pośrednie: wydanie lub doręczenie opinii biegłego
Proces sądowy w sprawach o szkody górnicze wymaga wiadomości specjalnych. Te zaś dostarczane są przez biegłych sądowych. Wartość odszkodowania ustalana jest w oparciu o opinie biegłego.
Data sporządzenia opinii stwierdzającej wysokość odszkodowania nie pokrywa się z datą wyrokowania. W ten sposób rzeczywistą chwilą ustalenia odszkodowania jest data wydania lub doręczenia stronom opinii biegłego która, jeśli nie zostanie skutecznie zakwestionowana, posłuży jako podstawa do późniejszego wydania wyroku.
