Rachunek bankowy to nie jedyna wierzytelność, jaką komornik sądowy może zająć w banku. Zajęcie innej wierzytelności dotyczy m.in. wierzytelności o zwrot nadpłaty z tytułu wcześniejszej spłaty kredytu czy obsługi terminalu płatniczego. Aby jednak zajęcie innej wierzytelności miało sens, warto ustrzegać się opisanego niżej błędu.
Zastosowanie zajęcia innej wierzytelności
W Kodeksie postępowania cywilnego, a więc ustawie regulującej sposób prowadzenia egzekucji przez komornika, znajdziemy kilka szczególnych grup wierzytelności. Mamy przepisy szczególne m.in. o egzekucji z nieruchomości, wynagrodzenia za pracę czy z rachunku bankowego. Są one pogrupowane w działy.
Ponieważ nie ma ani praktycznego uzasadnienia, ani faktycznej możliwości, aby z góry przewidzieć wszystkie, także powstające w przyszłości wierzytelności podlegające zajęciu, ustawa wprowadza możliwość zajęcia innej wierzytelności. Przykładem jest bitcoin ale i roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia z powodu nieważności umowy w CHF.
Moment zajęcia i mit jego autora
Zajęcie to czynność egzekucyjna, której dokonuje komornik sądowy w ramach egzekucji sądowej, a administracyjny organ egzekucyjny w egzekucji administracyjnej. Czynności zajęcia dokonuje organ egzekucyjny wysyłając zawiadomienie o dokonaniu takiego zajęcia do osoby, która nie jest stroną postępowania egzekucyjnego. Stronami takiego postępowania są wierzyciel i dłużnik.
Zawiadomienie o zajęciu wysyła się więc do tzw. trzeciodłużnika, czyli podmiotu zobowiązanego względem dłużnika np. do zapłaty. Od chwili doręczenia trzeciodłużnikowi zawiadomienia o zajęciu, wywołuje ono skutek.
Aby to zobrazować wyobraźmy sobie sytuację, w której komornik wysyła zawiadomienie o zajęciu do banku. Od chwili, w której bank odbierze zajęcie, dokonana przez komornika czynność egzekucyjna wywołuje skutek. Tym samym nawet jeśli na pierwszy rzut oka wydaje nam się, że to bank zablokował konto, środki z terminalu itp., to faktycznym autorem tej czynności nie jest bank, a komornik.
Wierzytelność
Zajęcie innej wierzytelności dla swojej skuteczności, musi wskazywać konkretną wierzytelność, do której zajęcie zostało skierowane. Jest to pogląd, który nie budzi szerszych wątpliwości. Mimo to w praktyce zdarzają się błędy.
Wierzytelność, która istnieje posiada pewne cechy charakterystyczne. Jest ona formą stosunku prawnego, która funkcjonuje w określonych ramach umowy, z której wynika lub z konkretnego zobowiązania wynikającego z przepisu ustawy. Cechą charakterystyczną wierzytelności istniejącej jest więc to, że da się ją scharakteryzować w taki sposób, że nie budzi żadnych wątpliwości, że chodzi nam o tę jedną, konkretną wierzytelność.
„Zajęcie wierzytelności na podstawie art. 896 k.p.c. może dotyczyć tylko wierzytelności istniejącej, która powinna być przez wierzyciela sprecyzowana. Nie ulega wątpliwości, iż wierzytelność istniejąca to wierzytelność konkretna, osadzona w ramach określonego stosunku zobowiązaniowego pomiędzy zindywidualizowanymi podmiotami, mająca sprecyzowaną treść. Oczywiste jest zatem, że tylko tak skonkretyzowana wierzytelność może być przedmiotem egzekucji w świetle art. 896 k.p.c. Skierowanie wezwania do dłużnika konkretnej wierzytelności spowoduje skutki związane z zajęciem wierzytelności tylko wówczas, gdy wierzytelność będzie oznaczona w sposób, który nie wywołuje wątpliwości, że o tę wierzytelność chodzi.” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 2 października 2018 r. sygn. I ACa 1531/17
Tytułem przykładu konkretna umowa jest charakteryzowana przez m.in.:
- Określenie stron umowy, a więc podmiotów które ją zawarły.
- Daty i miejsca jej zawarcia.
- Numeru umowy – jeśli został nadany.
- Przedmiot umowy, np. umowy o naprawę chodnika w gminie x, przy ulicy o nazwie y i numerze domu, za określone wynagrodzenie.
Błąd podważający skuteczność zajęcia innej wierzytelności
Przykładem wadliwego, a w konsekwencji nieskutecznego zajęcia jest „zajęcie wszystkich wierzytelności, które przysługują dłużnikowi względem Państwa Spółki” lub „zajęcie wszystkich wierzytelności, które przysługują dłużnikowi względem Państwa z tytułu umów cywilnoprawnych, w tym umów zlecenie, o dzieło, o roboty budowlane”, itp.
Nie jest to prawidłowe z kilku powodów, w tym:
Wybór i wskazanie wierzytelności, która ma zostać zajęta spoczywa na wierzycielu. Wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika i zajęcie ustalonych w ten sposób aktywów dłużnika. Tak ogólne sformułowanie zajęcie przenosiłoby spoczywający na wierzycielu obowiązek do wskazania konkretnej wierzytelności, którą komornik ma zająć na osobę trzecią, niebędącą stroną postępowania egzekucyjnego.
Przenosi ciężar poszukiwania potencjalnej wierzytelności z komornika, który robi to odpłatnie, na osobę postronną, która ma wykonać tę czynność nieodpłatnie. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby komornik najpierw wezwał potencjalnego trzeciodłużnika do udzielenia informacji czy dłużnikowi przysługują względem niego jakieś wierzytelności, a dopiero później zajęć te wierzytelności, które się do tego nadają.
Obarcza osobę trzecią przypisaną do komornika sądowego kompetencją ustawową do podejmowania decyzji czy dana, konkretna wierzytelność podlega zajęciu, czy też istnieje ustawowe jej wyłączenie spod egzekucji. Tym samym narażając taką osobę na odpowiedzialność odszkodowawczą w zależności od decyzji względem wierzyciela lub/i dłużnika.
A co najistotniejsze nie spełnia warunków formalnych, a przez to nie wywołuje skutków prawnych. Czytając tekst takiego zawiadomienia o zajęciu odbiorca czy tego chce, czy nie jest wciągany w grę o nazwie: „zgadnij co jest przedmiotem zajęcia”. Tymczasem „do wywołania skutku zajęcia konieczne jest, aby zawiadomienie komornika o zajęciu wierzytelności obejmowało wierzytelność zindywidualizowaną przez sprecyzowanie jej treści i osadzenie w ramach określonego stosunku zobowiązaniowego łączącego dłużnika i osobę zobowiązaną, do której komornik kieruje zawiadomienie o treści określonej w art. 896 § 1 pkt 2 i w art. 896 § 2” A. Adamczuk [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom II. Art. 478-1217, red. M. Manowska, LEX/el. 2022, art. 896.
