W toku postępowania przygotowawczego prowadzący lub nadzorujący je prokuratorzy często widzą potrzebę sięgnięcia po informacje objęte tajemnicą bankową. Dostęp do tych informacji, w innych przypadkach niż za zgodą beneficjenta, jest ograniczony i podlega kontroli. Do kontroli uprawnione są sądy, ale i też same banki. Te ostatnie, z konieczności dbałości o zapobieganie ujawnienia informacji osobom niepowołanym, kontrolę udzielanych informacji powinny traktować jako swój obowiązek. Art. 106b ustawy Prawo bankowe jest nie tylko jednym z wytrychów, za pośrednictwem którego prokurator może otrzymać z banku informacje poufne. Ta prawna instytucja wpisuje się w szczególnie uregulowany, względem art. 180 ustawy Kodeks postępowania karnego i wyłączający jego zastosowanie, tryb udzielenia informacji objętych tajemnicą bankową.
Jakie informacje są poufne?
Tajemnicą bankową objęte są wszystkie informacje, jakie bank pozyska w trakcie ofertowania, zawierania i wykonywania umowy o czynności bankowe. Zwrot „wszystkie” w przypadku wątpliwości wymusza zastosowanie możliwie najszerszego zakresu ochrony danych przetwarzanych przez bank. Oczywistym być powinno, że skoro nie można udzielić informacji ogólnej, to tym bardziej nie wolno przekazywać danych szczegółowych.
Poufny jest sam fakt posiadania rachunku bankowego, a więc bycia stroną umowy rachunku bankowego. W konsekwencji także zapis z monitoringu bankomatu, obejmujący transakcję wypłaty środków jest poufny. Pozwala on bowiem zidentyfikować m.in. wizerunek posiadacza rachunku oraz fakt bycia stroną umowy o wykonywanie czynności bankowych. Podobnie skoro nie można informować o samym fakcie posiadania rachunku, to informacje dotyczące zapytań jednostek policji czy prokuratury dotyczące konkretnego rachunku też będą poufne. Są to informacje o wiele bardziej szczegółowe, niż sam fakt prowadzenia rachunku, ponieważ dotyczą szczegółów wykonywania umowy.
Art. 106b ustawy Prawo bankowe, czyli dodatkowe uprawnienia prokuratora w zakresie dostępu do informacji objętych tajemnicą bankową.
Zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy bankowej następuje na mocy:
- oświadczenia beneficjenta tajemnicy;
- ustawy;
- zgody właściwego sądu okręgowego.
Ustawa nie przyznaje prokuratorowi kompetencji do zwolnienia banku z tajemnicy.
Powyższe oznacza, że prokurator chcąc otrzymać poufne dane może uzyskać je za zgodą beneficjenta tajemnicy np. posiadacza rachunku bankowego. Wówczas bank jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy z mocy oświadczenia woli klienta. Oświadczenie musi pochodzić od posiadacza rachunku bankowego, a więc strony umowy. Pełnomocnik ogólny do rachunku chcąc udzielić takiej zgody, przekroczy zakres swojego umocowania. Spowoduje to nieważność takiej zgody.
Zwolnienie banku z obowiązku zachowania tajemnicy z mocy ustawy następuje w dwóch grupach przypadków. Zostały one uregulowane w art. 105 i art. 106a ustawy Prawo bankowe.
Na żądanie prokuratora (art. 105 ust. 1 pkt 2 lit b tiret 1-4 ustawy Prawo bankowe).
Pierwszą grupę stanowi skierowane do banku żądanie prokuratora. Mimo że w art. 105 ust. 1 pkt 2 lit b ustawy Prawo bankowe mowa jedynie o żądaniu prokuratora, najczęściej prokuratorzy sięgają po postanowienie. O ile zastosowanie formy postanowienia mimo braku takiej potrzeby nie jest problemem, to błędna podstawa prawna już tak. Taką wadą jest oparcie postanowienia na przepisie art. 180 ustawy Kodeks postępowania karnego.
W skrócie bank ma obowiązek udzielenia informacji na żądanie prokuratury, pomijając wykonanie pomocy prawnej, w czterech przypadkach. Żądanie musi być skierowane w związku z toczącym się postępowaniem o przestępstwo:
- przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy zawartej z bankiem, w zakresie informacji dotyczących tej osoby fizycznej;
- popełnione w związku z działaniem osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, w zakresie informacji dotyczących tej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej;
- określone w art. 165a lub art. 299 ustawy Kodeks karny;
- w zakresie zawarcia z osobą fizyczną, prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej umowy o wykonywanie czynności bankowych, w celu weryfikacji zawarcia takich umów i czasu ich obowiązywania.
Jeśli prokurator skieruje do banku pismo w którego treści wykaże, że została spełniona choć jedna z ww. przesłanek, bank udzieli informacji w odpowiednim zakresie. Stanie się tak, ponieważ bank będzie z mocy ustawy zwolniony z obowiązku zachowania względem prokuratury tajemnicy, w oparciu o żądanie podmiotu uprawnionego.
Zawiadomienie o wykorzystywaniu działalności banku do popełnienia przestępstwa lub o blokadzie środków pochodzących z przestępstwa.
Drugą grupę stanowi uprawnienie banku do złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przy wykorzystaniu działalności banku do jego popełnienia. Przykładem takiej sytuacji jest np. wpływ środków pochodzących z kradzieży z konta, o której bank powziął wiadomość.
Często łączy się to z informacją o dokonaniu przez bank na 72h blokady środków, co do których bank ma podejrzenie, że pochodzą z przestępstwa.
Wówczas z jednej strony bank może przekazać prokuraturze lub policji informacje objęte tajemnicą bez wezwania. Z drugiej zaś strony w odpowiedzi na takie zawiadomienie prokurator może wezwać bank do jej uzupełnienia (art. 106a ust. 1-3 ustawy Prawo bankowe).
Co jeśli nie zgoda beneficjenta lub zwolnienie z mocy ustawy?
Jeśli po przeanalizowaniu przesłanek z art. 105 ust. 1 pkt 2 lit b tiret 1-4 i art. 106a ustawy Prawo bankowe prokurator dojdzie do przekonania, że ustawa nie zwalnia banku z obowiązku zachowania tajemnicy, to ustawa Prawo bankowe przewiduje odrębny sądowy tryb zwolnienia banku z tajemnicy. Jest on uregulowany art. 106b ustawy Prawo bankowe, który stanowiąc lex specialis wyłącza zastosowanie art. 180 ustawy Kodeks postępowania karnego. Przepis ten przewiduje dodatkowe uprawnienie prokuratora, aby pod nadzorem sądu okręgowego uzyskać od banku informacje poufne.
Zgodnie z art. 106b ust. 1 ustawy Prawo bankowe poza przypadkami w których bank jest zwolniony z mocy prawa z obowiązku zachowania tajemnicy, prokurator prowadzący postępowanie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe może żądać od banku, osób zatrudnionych w banku oraz osób, za pośrednictwem których bank wykonuje czynności bankowe, udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową jedynie na podstawie postanowienia wydanego na jego wniosek przez właściwy miejscowo sąd okręgowy.
Elementy wniosku prokuratury.
Art. 106b ust. 2 ustawy Prawo bankowe wskazuje jakie informacje musi zawierać wniosek o udzielenie przez sąd okręgowy zgody na ujawnienie przez bank informacji prokuratorowi.
Wniosek powinien zawierać:
- numer lub sygnaturę sprawy;
- opis przestępstwa wraz z kwalifikacją prawną, którego dotyczy postępowanie przygotowawcze;
- okoliczności uzasadniające potrzebę udostępnienia informacji;
- wskazanie osoby lub jednostki organizacyjnej, której dotyczą informacje;
- podmiot zobowiązany do udostępnienia informacji i danych;
- rodzaj i zakres informacji.
Powyższy zakres danych to minimum, które prokurator musi przedstawić sądowi by ten dysponując aktami sprawy zgodził się na przekazanie prokuraturze danych. Tym bardziej więc prokuratorzy wnioskujący w innych trybach o informacje bezpośrednio do banków, które aktami nie dysponują, powinni dokładać staranności aby umożliwić bankowi zbadanie czy mogą udostępnić poufne dane.
Forma zgody i zaskarżalność.
Po rozpatrzeniu wniosku sąd wydaje postanowienie w którym wyraża zgodę na udostępnienie informacji lub odmawia zgody. Postanowienie określa rodzaj i zakres danych, osobę lub jednostkę organizacyjną, których dotyczą, oraz podmiot zobowiązany do ich udostępnienia. Sąd nie doręcza postanowienia bankowi.
Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie tylko prokuratorowi wnioskującemu o wydanie postanowienia. Oznacza to, że bank zwolniony z tajemnicy przez sąd okręgowy, na wniosek prokuratora, nie może zaskarżyć takiego postanowienia.
Co po uzyskaniu zgody sądu?
Art. 106b ust. 5 ustawy Prawo bankowe przewiduje minimalny zakres w jakim prokurator powinien przekazać bankowi informacje o postanowieniu sądu. Zgodnie z tym przepisem uprawniony przez sąd prokurator pisemnie informuje podmiot zobowiązany do udostępnienia informacji o treści postanowienia sądu, osobie lub jednostce, której mają dotyczyć informacje, rodzaju i zakresie tych informacji.
Wartościowy postulat w tym względzie wyraził m.in. M. Rusinek [w:] Prawo bankowe. Komentarz, Tom I i II, red. F. Zoll, Kraków 2005, art. 106b: „Brak natomiast ustawowego wymogu załączenia do przesyłanej informacji odpisu postanowienia sądu, co jest przecież konieczne do weryfikacji legalności żądania – wszak właśnie postanowienie sądu jest podstawą żądania ujawnienia informacji objętych tajemnicą bankową. Wydaje się, że korzystnym byłoby wykształcenie się praktyki załączania do informacji, o której mowa w przepisie art. 106b ust. 5 pr. bank., odpisu postanowienia sądu.” Niestety jedynie część prokuratorów decyduje się na przekazanie kopii postanowienia sądu.
Instrukcja Prokuratora Krajowego
Wydaje się, że art. 106b ustawy Prawo bankowe pośród stosowanych metod najpełniej gwarantuje nadzór sądów nad pozyskiwaniem informacji objętych tajemnicą bankową. Zażalenia na postanowienia dotyczące żądania udzielenia informacji nie trafią nawet do sądu, ponieważ rozpoznaje je prokurator przełożony. Z kolei zażalenia na postanowienie w przedmiocie żądania wydania rzeczy co prawda trafią do sądu, ale rejonowego z nałożeniem obowiązków dowodowych na stronę ograniczoną w możliwości udzielenia informacji. Tymczasem art. 106b ustawy Prawo bankowe zakłada, że to prokurator posiadający najlepszą wiedzę o stanie prowadzonego postępowania wnioskuje do sądu i popiera swoje twierdzenia zgromadzonymi dowodami, nie będąc przy tym związany tajemnicą.
Zgodnie z treścią stanowiska Prokuratora Krajowego z 22 września 2017 r. PK I BP 024.8.2017: „w przypadku bezpodstawnej i nieznajdującej oparcia w obowiązujących przepisach odmowy udzielenia przez bank informacji żądanych przez prokuratora w trybie art. 105 Prawa bankowego, prokurator powinien w trybie określonym w art. 106b tej ustawy zwrócić się do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wyrażenie zgody na udostępnienie stosownych informacji.
Ewentualna odmowa wydania takiej zgody przez sąd, ze wskazaniem jako właściwej podstawy do uzyskania takich informacji art. 105 ust. 1 pkt 2 lit b, uzasadni ponowne wystąpienie przez prokuratora do banku z żądaniem opartym na tym ostatnim przepisie.
W takiej sytuacji do kierowanego do banku żądania należy załączyć kopię postanowienia sądu.”
